De Colección Mutis
Saltar a: navegación, buscar



Colección Mutis
Conjunto documental de lenguas indígenas americanas de la Biblioteca del Palacio Real de Madrid



Logo icanh.png


2012 - 2013



Transcripción

Voces de la lengua motilona y catecismo en la lengua de los indios coiamos, sabriles, chaques y anatomos (2)
(Lengua barí ara y yukpa)
Fr. Francisco Javier de Alfaro, Capuchino.














Diego F. Gómez y Otto E. Sierra














Manuscrito II/2926
Biblioteca del Palacio Real de Madrid

1

Voces Castellanas de la Lista n.o 2. traducidas en
Lengua Motilona.

Dios = Cabu - ynere. Frente = Dog - baā.
Padre = Atiquìn. Cabellos = Tantu.
Madre = Agiñá. Mexillas = cahampa.
Hijo = Bacchii. Boca = Cassû.
Hija = viobuè. Garganta = voré.
Hermana = Tecdii. Labios = Casu - sié.
Marido = Augnē. Dientes = Duruú.
Muger = Togtué. Lengua = Coveé.
Doncella = Doctu. Barba = Cahan.
Mozo = Dogurē. Cuello = vorē.
Niño = Bagcũ. Hombro = Totoc - ba.
Hombre = Bectobi - seva. Codo = Ogbán.
Gentes = Varirē. Mano = Atyu.
Cabeza = Acseē. Brazo = Visā.
Cara = Doc - ba. Dedos = Acju - tripij.
Nariz = Dissa. Vñas = Tictu.
Narices = Dissac. Pecho = Viruú.
Ojo = Ová. Vientre = Ytsij.
Cejas = Mat - tetec - ba. Vista = Baa - baruá.
Pestañas = Ovitatanquá. Ver = Ocdiru - nuni.
Oreja = Cugtij. Gusto = Tayrā.


Olfato = Anteé. Vé (tu) = Batssa.
Oler = Ayteē. Vete = Dionēe.
Tacto = Daá - catrá. Dormir = Cabaineé.
Voz = Ararat - ōsoné. Sueño = Cabu - buira.
Hablar = Ararombairá. Saltar = Bacaia - toó.
Razonamiento. Tener = Daa - caza.
Palabra = Dicbaesa. Correr = tuu - curiona.
Nombre = Bēgtocbia. Baylar = Atsicaina.
Gritar = Aygot sonaac. Mamar = tuytsasa.
Grito = Aygosoneé. Amor = Daa - buenare.
Ruido = Cabita - boinā. Gozoso = Duesarione.
Ahullido = Dabiquerani. Gozo = Taȳ.
Llorar = Coraneē. Tristeza = Bocanione.
Reir = Araneē. Dolor [=] Sabraā.
Cantar = Asobonec Espalda = Cuij.
Estornudar = Ateranec. Pie = Quituú.
Temblar = tererenone. Rodilla = Vsug - pac.
Suspirar = Bocsapatere. Corazon = Acvactij.
Bostezar = Boreo - dosue. Estomago = Abuicbaá.
Silvar = toctoc - obsone. Sangre = Aveec.
Echarse = Acvarerua. Leche = tuūriru.
Para (tu) = Baia - bare. Piel = Ausuú.
Yr = Cuaā. Carne = Bactij.
[1]
  1. Sello de la Real Biblioteca [RB].

2
Hueso = Accaraā. Sacudir, (ó golpear.) [=] Dogruá.
Oido = Cuttij. Llover = Diovi - cainá.
Yo = Dainē. Echar = Acbairuā.
Tu = Bairē. Desgarrar = Angturua.
Aquel = Surabainē. Verter = Ogbarits.
Nosotros = Tictire. Dá (da tu) [=] Baisatsá.
Vosotros = Victire. Cortar = Aigtisá.
Aquellos = surac - dhire. Ocultar = Acsusuná.
Ser = Fuerza = Acthibé - vui.
Yo soi. Facultad = Voúaá.
Tu eres. *Poder = Actambari.
El és = sura - baineē. Parir = Bacusioná.
Nosotros somos = Tictireē. Familia = Docirē.
Vosotros sois = Bictireé Matrimonio = Viuansesona.
Aquellos son = Vuictire. Nupcias = Daváarē.
Fué = Dioné. Viuda = Segninioné.
Comer = Saruá. Vivir = Varuné.
Yo como = Visanioné. Vida = Sereecbaruna.
*Tu comes = Bai - comué. Cuerpo = Agvariré.
Aquel come = sagné. Pena = Yererê.
Beber = Aecseruá. Travajo = Ynquipagcaira.
Nutrir = cobosone. Malvado = sagbainé.
Tomar = Daing - saruá. Perezoso = Actambare.

Nota

Hermoso = Tairic.
Aqui se repiten en el original Agudo = Acatecbui.
las voces comprehendidas arriba Redondo = Aoubathite.
entre las estrellitas, pero con Circulo = Deecdione.
variedad en sus correspondientes Bola [=] Acserecba.
Motilonas, como se verá.

Ligero = Acantebui.
Tu comes = Sanniná. Pesado = Avecbuira.
Aquel come = Surebainsana. Duro = Acquivebui.
Beber = Écseruá. Fuerte = Asicdhié.
Nutrir = Coburuá. Endeble = Sabrire.
Tomar = Daisaruá. Delgado = Sabrij.
Sacudir (ó golpear) [=] Dohoson. Grueso = Avusecbui.
Llover = Diovicagnē. Ancho = Actobebui.
Echar = Acbariruá. Presto = Bucainque.
Desgarrar = Boreocdosone. Lento = Vrangnē.
Verter = Ocbaritza. Blanco = Pactiruba.
Da (da tu) = Diratza. Negro = Baruba.
Cortar = Ayquitsa. Encarnado = Abuebui.
Ocultar = Acsusuná.
˰Esta és la unica
que nō varîa
Verde = Vucturubane.
Fuerza = Acthibecuiu. Amarillo = Daábarione.
Facultad = Bhouá. Azul = Boobarune.
Mal = Caindosone. Sol = Dianá.
Luna = tigbuij.
Estulto = Baasacain. Estrella = tubij.

3
Cielo = Baruná. Dichoso = Cabuineredione.
Niebla = Booré. Dia = Maricaridione.
Nube = Erecbare. Noche = Seédione.
Arco iris = Cohottho. Mañana = Syareé.
Estatura = vrá iré. Tarde = Bhirichan.
Espirítu = Ductiynē. Oriente = Dianbai.
Alma = Vactijné. Occidente = Dianbatesune.
Morir = Seioná. Septentrion.
Muerte = Seará. Medio dia = Maricari.
Viejo = sevetu. Verano = Asocbare.
Joven = Doureé. Invierno = Diechairi.
Dar = Dirasona. Otoño.
Grande = Sevareé. Primavera.
Pequeño = Saavrij. Semana.
Alto = Atuquecbui. Año = Barorij.
Bajo = Yctiquire. Tiempo = Tiracbarij.
Frio = terecbuire. Mundo = Aicacosune.
Caliente = Actiasa. Tierra = Egtané.
Ardiente = Ecbacbaine. Agua = cimba =
Sano = ticbaré. Mar = Cutaribina.
Bien (adverv.) = Daicá. Rio = Boquire.
Bueno = Vibone. Rayo = Beeré.

Aire = Saabá. Mañana = Siathiro.
Viento = Saabare. Tarde = Dhirican =
Ventilar = Seva sabaré. Bosque = Tingtij.
Turbonada = Dicoraá. Palo = Cundhij.
Vracan = Seva savare. Raíz = cainthiopaá.
Vapor = Quiocbare. Tronco = Aquiaytaá.
Lluvia = Dijcobicain. Corteza = Acsuré.
Rocio = Turidiosone. Rama = Caincaà.
Granizo. Oja = caincare.
Trueno = Vietarij. Flor = Cainsugru =
Relampago = vivaá. Fruta = Carubá.
Nieve = vooré. Semilla = Acbacbá.
Frio = terecuire. Vaya (fruta) = Cosiomboó.
Elada = sasune. Cevolla = Ocsegtubē.
Yelo = Nuez = Nuez.
Fuego = Erheé. Manzana = Manzana.
Lumbre = Enano = Petovi saurire.
Sombra = Dagtanione. Viña = Viña.
Verdura = Llanura = terarecbuirē.
Yerba = siré. Lago = Cuttaribine.
Arbol = Cainbaco. Olas = Acdosona.
Leña = Caané. Ysla = Ocdaré.

4
Arena = agvia. Plomo = Bomboytij.
Arcilla = Sal = Sagvij.
Polvo = Mugtij. Cal = Mugtij.
Cieno = tirainé. Veneno =
Montaña = tintire. Maravilla = tayrē.
Ribera = ocsincaruru. Camello = Seva duerecpa.
Colina. Asno = Duerecqueaba.
Valle. Cerdo = Vitsuducumba.
Profundidad. Perro = Durabá.
Altura = Ambianbore. Gato = Shionaba.
Anchura = Actovecbuira. Leon = Boraba.
Longitud = Actoquecbuire. Oso = Doroó.
Agujero = Occarancaá. Lobo = Sevavorabé.
Fosa = Ocaá. Zorra = Vru.
Foso. Liebre = Cuvaá.
Cueba = Occaré. Campo = Beaá.
Piedra = Angné. Sembrar = Cansacaira.
Oro = votan cucurune. Trigo (en grāl.) [=] Dubá.
Plata = Dacucuru. Centeno = Duba.
Cobre. Trigo escogido = Dubá.
Hierro = Ocbitrá. Avena = Duba.
Estaño. Abena.

Cebada = Dubaā. Yr en coche. = Duerecpa díone.
Guisantes. Construir = Cahábaruá.
Animal = Ductere. Vestido = Ductú ēseresa.
Pescado = Tayrij. Pelliza.
Ballena = Media = Sinductu.
Cangrejo = Asucu. Zapato = Quitu aticari.
Serpiente = Dicthaá. Gorro. = Sequiductu.
Rana. = vireéc. Faja. = Ysireguita.
Gusano = Cuthú. Seda.
Mosca. = Doctoropa. Lana = Ancbaá.
Mosquito. = Dhure. Raton = Vocbaā.
Ormiga = Cohoma. Gallina = Bactereque.
Araña = Boracpá. Gallo = Acture.
Oveja = Shibac shibá. Ganso = Dovó.
Miel = Bacthij. Pato.
Buey = Bahatij. Pichon = vctubá.
Baca = Batijvitzu. Aguila = Buhú.
Ternera = Ahavaré. Cuerbo = Dirobij.
Carnero = Codorniz = úcurubā.
Cabra = Behemetiteiba. Pajaro = vionbione.
Cuerno = Accuten = Gorrion.
Caballo = Duerecpá. Golondrina = Zicoó.

5
Pluma = Acpaá. Mesa = Bohozacari.
Huevo = Ahané. Banco = Boharecari.
Nido = úbaane. cuba = cahanjá.
Pastor = Batiossone. Navio = Ababa caing.
Arar = Sicpacairā. Esquife.
Arado = Coche.
Carreta = Candecarire. Algodon = Charaá.
Rastrillo. Lino = Duruma caricubui.
Cosa hecha = Chiquiraá. Comida = carubá.
Limite. Crudo = Taigtá.
Casa = Aburicaā. Cocer = Vinatzá.
Choza = Caigthá. Zerveza = Barugtij.
Tienda. Vino = Barugtincá.
Puerta = Yncutsú. Aceíte = Aceyte.
Ógar. Manteca = Actotoó.
Piso = vinsecari. Pan = Bahaá.
Ciudad. Dinero = Dangcucure.
Villa = Accubebuirē. Ladron = Acsunsuná.
Segar = Alcatutzá. Guerra = Yctiobonā.
Medida = Yacatzá. Soldado [=] Acsegná.
Cuchillo = Patere baítzá. Contienda Yctiobone.
Caldero = Actuve tancu. Bateria. [Yctiobone.]

Arnes. Donde = Avirué.
Casco = Hecsuú. Que = Edquivē.
Escudo. Acarrear = vcayrá.
Lanza = Bacthitibactij. Vajo = Acurucbebui.
Miseria = tarainá. Sin = thóyné.
Victoria = Surabaindibare. Numero.
Amigo = Aguitigbá. Dos = ecticbij.
Enemigo = Quricquírij. Quatro = Bitiacbabi.
Señor = Patirubá viu. Seis = uno.. étu.
Siervo = Dang dione. Ocho = dos.. ecticbi.
Rey = Rey. Diez = tres.. etumete.
Ley = Ley. Veinte = quatro vitiababi.
Leer = Batitutatataysione. Aqui = Yrancari.
Principio = Bacavaré. Ayer = dhiruré.
Si = Ynchaá. Mañana = Shiaá.
Ahora = Ynacarē. Ó (part. dis.[1] ) =
Despues = Shiario. Mil =
Lejos = Yruhiné. Quando = Ayvirena.
Alla = shurancare. Quien = ababayneri.
Oy = Yrabaricari. Con que = Ababaymi.
Hè aqui = Cuanatsa. Con quien = Ababaimé.
Como = etquibebame. Cíento = Cíento.
  1. Abreviatura de "partícula disyuntiva".

6
Principe = Principe: Cerca = Suricaré.
Guardia = Bacthincaríre. Sobre = Suurure.
Jugo = En.
Escribir = Pagpiecsione. Vno = ectuú.
Fin = Shiquidiona. Tres = ectumete.
No = Tohoinā. Cinco = Acyuétu.
Antes = Quetdhienabarainé. Nueve... Once... Treínta._

Se há procurado traducir las voces del castellano supra - escrito, en
la Lengua Motilona; pero no há sido posible traducirlas todas, por
nó tener vso entre dicha Nación de muchas voces; y se remiten
las voces mas vsadas entre ellos traducidas en su lengua motilona
en quaderno aparte: como tambien se remite otro quadernito
de parte del Catecismo en Lengua de Yndios Coiamos, Sabriles,
Chaques, y Anathomos; advirtiendo que por no ser posible aco-
modarse ā nrō. metodo en lo literal del Catecismo, se varian
accideltalmente las preguntas, y respuestas, quedando una mis-
ma cosa en lo sustancial, y ciñendose solo á lo necesario, por nó
haver talentos en los Yndios bozales para mas prolixidad, y en-
señanza, se pone en la forma dicha, por ser mas fácil.____
      Nota: que no se há podido conseguir, ni por noticia Arte

alguno, ni Gramatica, ni Diccionario, ni impreso, ni manuscrito

de Ydioma alguno, sino lo que se remite.

Sigue el primer Quaderno que se cita en la nota antece-
dente, y tiene este Titulo=

Lengua Motilona traducida en Español.


A. Español

A. Motilon.

Agua. Zimba.
Anzuelo. Tarici.
Andar ā Caballo . Dueripabo.
Araguato. Cambá.
Anda, busca platanos. Borupasauncaibía
Agi. Dico.
A donde está. Abibateaca.
Aguardiente. Baruqui.
Andar vestido. Daberotu.
Andar desnudo. Tuctairá.
Arrancar Yuca. Auraytecta ocacario.
Albarico Espinoso. Tadpa.
Amanecer. Arariciona.
Auyama. Yctiy.

7
Acabarse. Chiquira.
Abrazarse. Dacasa.
Aprender. Pancariza.
Anochecer. Siona. as.
Aver que dais. Abá.
Augeta pez. tibi.
Agengibre. Duruci.
Acostarse. Cabarā.
Asar ál fuego. Diosá.
Amolar. Autusa, atubuey.

Boca. Cajú.
Barba. Caan.
Barriga. Ysi.
Brazo. Pisá.
Benado. (Venado.) tictaba
Baca. (Vaca.) Patiy.
Bocachico. Bagua.
Bagre - Rampuche. Curiy.
Batata. Bee.
Bala de fusil. Porapuity.
Biento. (viento.) Sabá.

Bamos (vamos) andando. Coica pirairá.
Benir. (venir.) Abainé.
Beber agua. Simba sarua.
Ben (ven) acà. cuanazá.
Berano (verano). Asopoarirá.
Bailar. Asicaina.
Bejuco. Beta.
Berada. Tecá.
Bañarse. obairá.
Bamos (vamos) cantando. enta asoboairá.
Bomitar (vomitar) Biá.
Batatilla. Baquiri.
Buscar. Bayá.
Berde (verde) Bucturupané.
Bamonos (vamonos). Quá.
Bagre amarillo. Diroctu.

Cabeza. Sagui.
Cabello. tantuu.
Caballo. Dueripaá.
Culebra. tiytubá.
Conexo. Cubá.

8
Caiman. Càntá.
Cuchillo. Patirubaizá.
Cuentas. Patuti.
Canoa.
Candela. Era, yrupá.
Chinchorro. Booré.
Corosa[1] de plumas. Vnturubi.
Cielo. Balu.
Caminar. Dionecoyca.
Ced (sed)[2] ó ambre. Sairá.
Cosa maluca. Sabaitará.
Cosa grande buena. Aumaqueterá.
Cosa chica. Chiquiturì.
Casa. Aburicá.
Crecer el rio. Ayasauná.
Calentura. Sará.
Casabe. Borubi.
Cangrejo. Asucú.
Caña brava. ticá.
Colmillos. Baró.
Casarse. Ansesauna.
Catarro. Doropá.
  1. Creemos que lo correcto debió ser "Corona".
  2. Sugerencia ortográfica del amanuense.

Cantar. Tibá.
Curarse. Aacugná.
Coroso. Arotopuá.
Cosa bonita. Omaytará.
Coger con la mano. Casá.
Cocinar la Olla. Pinazatancú.
Colgar. Aseisasa.
Castigar. Tounná.
Correr. Dundundionē.
Comprar. Dadcisá
Conocer. Quiariruná.
Cortar. Actesá.
Caña dulce. Bactipá.
Cosa lexos. Suvro.
Cataubre. Ystan.
Cabuya. Adccibu.
Caer. Bionaá.
Cocuiza. Caricobey.
Cachicambo. Oasopua.

Dedo del pie. Tripi.
Danta. Eripá.

9
Doncella pez. Tutuuta.
Dominico, ō Guinéo. Documey ātopuey.
Desmontar, ō Rozar. Canrobairá.
Dos. Etupina.
Decir verdad. Vraga
Dame un abrazo. Dacasa.
Dolor de barriga. Ysisapucira.
Despertar. Quearisuna.
Dormir. Cabaine, ó, caboquaira.
Decir mentira. Teroquaira.

Espalda. Cubi.
Escopetà. Pompá.
Estrella. Turiturinā:
Estar despierto. Tubaritará.
Español. Patirubā.
Estar seco el rio. oirainá.
Estar brabo. Sandiarâ.
Estar bueno. Diraritoirá.
Estomago. Cucuandá.
Enterrar los muertos. Casaipiroiná.
Estar enfermo. Auriona.

Espina. Caríbuey.
El pie. Quitu.
Estar preñada la muger. Murumariará.
Emboscada. Aacacairá.
Evacuaciones. Síbuiratora.
Espantarse. Buetiraunā.
Escremento. Actubá.
Entrar. Yyoro numpasā.
Empatar flechas. Teactisá.
Enoxarse. Yeranoabasaynā.
El pedo. Atubotonā.
El vivito. Cutiripá.
El petate. Ticá.

Frente. Dopoanterá.
Flecha. Tirirzá.
Fabricar Casa. Capacairá.
Fruta del Albarico. Taporoquā.

Guardatinaja. Sappá.
Garrapata. Ysiripá.
Gente. Petobirē.

10
Gana de comer. Bisiraritará.
Gritar. Aigozoná.
Guaimaro. Barũ.
Gallina. Patereque.

Hermano. Sirá.
Hacha. Obá.
Harco (arco)[1] . Cariné.
Hablar. Haranoabueyrá.
Hace calor. Huvacucirá.
Huir. Abioná.
Herida. Tientinoonā.
Huevo. Subeniaaná.
Hueso. Cararé.
Hilar. Carambacainé.
Horqueta. Piatá.
Hacer ruido. Cabitayaboynâ.
Hacer silencio, ō callár. Cabitagosâ.
Holer (oler). Baruquerẽ.
Hediondo. Atepucirã.

Yguana. Sobeñ.
  1. Esta y la siguiente palabra en paréntesis de este folio, son sugerencias ortográficas del amanuense.

Yuca. Yumen.
Ylo. Carã.
Yr ál monte á cazar. Tentibeirâ.
Ycos de los Chinchorros. Bosabu.

Jobo. fruta. Barõ.
Juntarse en gremio. Acopere atiricairā.
Jugar con alegria. Susare ârẽ.

Leon. Boraabã.
Lloviznar. Dirã.
Roza, ô conuco. Tuba.
La Luna. Tibeīrã.
La Laguna. Cuctaribinã.
Levantarse. Peacesã.
Lengua. Cobên.
Leche dè pechos. Furirũ.
Leña. Ca annẽ.
Limon. Dimoõ.
Llamar. Ybeusâ.
Llorar. Corainẽ.

11
Morciegalo. Burugi.
Muger. Bieurá.
Mano. Acturé.
Madre. Atupiná.
Maiz. Areban.
Machete. Tibú.
Muerto. Ciona.
Monte. Tentirá.
Mono. Cocoó.
Marimonda Noota.
Mulata. Tanturubaré.
Morder. Dacoso.
Muchacho Varon. Bacû.
Muela. Baroó.
Mamar el niño. Tuicasã.
Menstruo de la muger. Tebeytierã.
Matar. Sotioná.
Mono de noche. Bisui.
Marido. Aune.
Mirar. Basã.
Madurar. Borupatabá.
Mazamorra, ó sopa. Saytã.

Macana. Tiantusá.
Manso Paz, Paz. Aybi, Aybi.

Nariz. Disá.
Nalga. Taancá.
Ñame. Cantepisá.
Noche. Teranti.
No quiero, ó nò tengo. Tún.
No querer comer. Daciynitarâ.
No tener miedo. Darutiyntará.
No entender Lengua Española. Aberé niytoizará.
Negro. Barbá.
Nacer. Curicaíné.
No conocer. Daquiará yná.
No encontrar lo q.e se busca. Touná.
No querer matar. Subá seynã.

Ojos. Obua.
Otro lado. Atibiosin.
Ombligo. Baititu.
Orinar. Estarayna.
Olla de cocinar. Taancũ.
[1]
  1. Sello de la Real Biblioteca [RB].

12
Oreja. Cuctiy.
Oir. Andcusã.

Pescueso. Botogá.
Pecho. Birú.
Pierna. Siyñ.
Pie. Quictuũ.
Planta del pie. Quitu vosacã.
Pestaña. Abatatampa.
Padre. Atiquin.
Puerco. Bisou.
Platano. Borupá.
Pampano pez. Pactata.
Piña. Dauné.
Polvora. Pompoycuba.
Pescar. Ticunqueyrã.
Por la mañana. Ycorã.
Por la tarde. Chiricainã.
Paugi. Pacpã.
Pato Real. Dobõ.
Paba. Tipari.
Pasar el rio. Oybiripiraìrá.

Paladar. Tactã.
Pecho de la muger. Turê.
Palma. Coutã.
Pita. Citã.
Pelear. Atouna.
Pintura. Tuctaá.
Pintarse. Yobueairã.
Pujo de Sangre. Sibuabipue oyrâ.
Perro. Durabã.
Pedir. Daigia.
Perderse. Sicosounẽ.
Podrirse. Antariaré.
Pellejo de gente. Vesuú.
Piedra de amolar. Aanné.
Preguntarles qualq.a cosa. Aquibé.

Quita de ahi. Birá.
Quexarse de algun dolor. Acaa.
Quemar. Yocaricairá.
Querer hablar. Aranoa bibasará.
Quando truena. Quiará.
Quando llueve. Dicaairi.

13
Quemarse. Datutuuná.
Quebrar. Tosooné.

Rana. Birec.
Reirse jugando. Araunitará.
Rio. Boquirá.
Romper. Atuusá.
Reconocer, ô explorar. Quearayná.
Responder á otro. Aranao bainé.
Rascarse. Arepoyré.
Ruido. Cabitayaboyná.
Refa de la Guarícha. Ductú.
Rama con Orqueta Caípiata.
Rayo de moler yuca. Tantupuey.

Sapo. Sian.
Sable. Tibu.
Sombrero. Bocusoro.
Sol. Diana.
Sal. Sarbic.
Sembrar. Cansacairá.
Si. Enocá.

Ser el medío dia. Baricariyoná.
Sentarse. Aracainoná.
Sangre. Avi.
Serrania, ō Peñasco. Quierera.
Soplar candela. Eretebueira.
Saliva. Cuructuú.
Sueño. Cabocuairá.
Salir caminando. Dione coicá.
Sarna. Arepoeẏrè
Sedro (cedro)[1] . Daybá.
Sebo de Vela. Batitoto.
Seja. Maapá.
Sentarse. Asezá.

Talon. Dacteè.
Toruno pez. Tungá.
Tabaco. Doo.
Toda cosa vieja. Sebeturé.
Tigre. Daabá.
Toda ropa. Doberotu.
Tierra. Ynstauná.
Tener frio. Tico vniona.
  1. Sugerencia ortográfica del amanuense.

14
Tripa. Aysiy.
Trahe acá. Doasá.
Tener. Amariterê.
Temprano. Ycorã.
Tarde Chirica ayná.
Tobillo. Obaâ.
Totuma. Saũ.
Tambor. cubâ.
Tirar flechas. Audionâ.
Trabajar. Sipacairá.
Texer mantas. Ductuosá.

Vna. Etunã.
Ven acá. Cuanasâ.
Volar la ave. Acatiyouné.

Zancudo. Sarpi.
Zorro. Sionobá.


Sigue el otro Quadernito, de Doctrina,
que se menciona en la nota de arriba.
®

[Folio en blanco.]



















15

El catecismo en Lengua Yndia para instruccion
de los Yndios Coiamos, Sabriles, Chaques, y Anatomos.



Todos nosotros. Trebnannã.
Hagamos tres cruzes: coserá queros cruzõ.
la primera en la frente. caza nomba ombraboi.
la otra en la boca. Comba mptaquiana.
la otra en el pecho. Comba ivar puriana
para que nos libre Dios. Antianto nana ipach sambe.
del enemigo malo. Comnoba iucurs.
Digamos asi. Ortecountecas.

La señal de la Cruz.

La señal de la Cruz.

Con esta Santa Cruz. Azencano + cruz Santa canó_
De nuestros enemigos. Nana + íucurs_
libranos vos Dios nuestro. nana ispauhstic + amora atianto.
Dios Padre. Atiantomo, Atianto Iuner,
Dios Hijo. Atianto Espiritu + Santo.
Dios Espiritu Santo. Amen Jesus. Amen Jesus.

El Padre nuestro.

El Padre nuestro.

Dios nuestro Padre bueno. Atianto, nana cruencamo.
que estas en los cielos. Amosca Ocapoc_
nosotros te pedimos. Nanescarse cambonba.

que tu nombre bueno. amoízset cruenca.
todos digamos que es Santo. trepuerat tca arte Santo ptecana.
danos el cielo. nanas tutoc ocaco_
para estar siempre en ēl, Saruca ipo huica_
y hagamos nosotros. nancas quersùna_
todo lo que mandas. trebaamora enquerbor.
Como lo hacen aquellos. acta ezquernebona.
que estàn en el Cielo. aiosca naba ocapoc.
Danos tambien tu gracia. Nanas tuturba amogracia roca.
para nuestras Almas. nana catuia iuiisa.
y el alimento p.a nrō. cuerpo. Sintre nanapip.
no te enojes contra nosotros. tua nacrebraichuche namboc.
por nuestras culpas, nana comno bambõc,
pues nosotros no estamos enojados. nanesca tuanacre brunaba.
con los q.e nos miran mal. Comno tenech nich toboor.
Defiendenos. nanasispachstoc_
del demonio nrō. enemigo. Demonio nana iucurs_
y aiudanos siempre. sarucamnona iapissontoc.
para no hacer cosa mala. camnoba iquer rorisa.
Amen Jesus.
Amen Jesus.

La Ave Maria.

La Ave Maria.

Dios te Salve Maria. Dios te salve Maria.

16
Llena estais de gracia. tucama gracia cano.
Dios está contigo. Atianto amucreno.
Sois la mas buena. Iano cuenca Amoro.
de todas las mugeres. treb - orisa.
Y és tambien bueno. cruencroba.
Tu Hijo Jesu - christo. Amombroêr.
Santa Maria. Santa Maria.
y Madre de Dios. Antintosnan.
Pide ahora ā Dios. Aminstesecaco Atiantona.
por nosotros que somos malos. nana îembroto crairanto.
y acompañanos tambien. nana sapison torba_
quando nos estamos muríendo. nana ecapia_
Amen Jesus.
Amen Jesus.

El Credo.

El Credo.

Yo digo que és verdad. Aguenesaca asiars charon manpte can--conba.
Que hay un Dios solo. Atianto toconcõ.
El Padre. Imopte cana.
hizo el Cielo, y tambien la tierra. Ocaiquer nebe, nono iquer nebroba.
Que Jesu - Christo ēs hijo de Dios. Jesu - christo Atiantonbroen.
Es Dios, y tambien hombre. Ationtompte, cana, cubantombe.
Maria Santisima lo parió. Maria SS.ma scanencanapa.
sin obra de hombre. Cuban tombo_ era_

Solo lo hízo Dios Espiritu Santo. tuocar ezquer nebe Atianto Espiritu Santo.
con su gracia. graciare cano
Despues murió. consa ec - cambe.
es clavado en la Cruz. cruzia tuatpars.
Enterraron su cuerpo. Ypipor, in anian tombe.
Y su alma bajó. ycatusca neutamba.
debajo de la tierra. nono ichona.
Y luego resuscitó. tarinchsiro tepnacar.
Y el mismo se subió al Cíelo Oroquianombe ocapoc
para estar alli con Dios Padre. ayoissambe: Atiantomo cano.
Y despues ha de venir otra vez. Consa mactaze.
á castigar á los malos. Comnobanto iubuzs.
arrojandolos ál infierno. infiernoia zaineboc.
Y para llevar á los buenos ál cielo. cruencnonto zarosambe ocaiena.
Tambien digo que es verdad. Agueneos casorobiaz choromanptecana.
que hay Espiritu Santo. Espiritu Santo ptecana.
Es tambien Dios. Atiantonpte canamba.
Que la Yglesia Catholica ēs una. Yglesia catholica totonco.
Que hay comunion de los buenos. Cruencnonto: comunioptecana.
Que Dios quita los pecados. Atîanto: pecaosin - nebona.
Y que todos hemos de morir. treb - manana ecasihe.
Y despues hemos de resucitar. Consa macar macte, sinoptenocar.

17
Y no hemos de morir mas. ecar maquipezsẽ.
para estar siempre. Sarueampte ezcana.
los malos en el infierno. Comnoconto infiernoia.
mui trístes, y con dolores. Iano tuabure iano entunche.
Y los buenos en el Cielo. cruen nonto ocapoc.
mui alegres, y sin dolores. Iano tuazsu, entunchenpuera.
Amen Jesus.
Amen Jesus.

Los Mandamientos de la Ley de Dios.

Para ser buen Christiano. Christiano cruenca isambe.
y para ir àl Cielo. Oca itosambe.
haz siempre. Sarucan ezqueroc.
todo lo que manda Dios. trebar atianto nincor.
1. Dios manda. Atiantosca sinon boreba.
Amar mucho al mismo Dios. Atianto notro sianopuencica.
2. tambien manda Dios. Atiantosca sinonborba.
No decir mentira. Chsoromba iazca - anci.
invocando ā Dios. Atianto ianomboc.
3. tambien manda Dios. Atianto sinon borba.
estar en Misa el dia de fiesta. Amista tuiue: fiestaipo.
no trabajar el dia de fiesta. trapopra: fiestaipo.
4. Tambien manda Dios. Atiantosca sinonborda.
hablar bueno. Cruenctue netazs.

con tu Padre, y con tu Madre. Panoncono; ranonconaba.
Hacer siempre. sarucan ezsquerozs.
todo lo que manda el Padre. trep Patre nicor.
5. Tambien manda Dios. Atiantosca siñon borba.
no matar gente. iupanto iamner.
6. Tambien manda Dios. Atiantosca siñon borda.
no fornicar. Zerus - ner.
7. Tambien manda Dios. Atiantosca siñon borba.
No hurtar lo ageno. tombrano icarner.
8. Tambien manda Dios. Atiantosca siñon borba.
no decir mentira. chsoromba iasca aner.
no decír lo malo. camno icasaner.
que otro hā hecho. combo enqueror.
Todo esto que manda Dios treb - azo Atianto innsorcor.
lo harás bien. cruenccamo ezquerorse.
amando mucho ā Dios. amoíano: atíanto puene.
y queriendo tambien. trebariupanto.
ā toda la gente. puenroba.
Amen Jesus.
Amen Jesus.

El Acto de Contricion.

Dios mio Jesu Cristo. Atianto aviembreus Jesu Christo.
Vos sois mi Amígo. Amonte cana, agua amicroer.

18
Mi Padre bueno. Aguemo cruenca.
Me quereis mucho. amoiano agupuene.
y me estais dando todo. trepaguenaz tumboc.
Yo hé hecho mucho malo. comnoba chaunquerta.
Contra vos. amoramboc.
Y por eso estoí muy enojado. Vninehe: iano tuanaorema.
contra mi. aguepoc.
Yo estoi triste. tuabur chauya.
Porque hize muchas maldades. Comnoba chaunquerta nĩnche.
Yo estoi triste. tuabur chauya.
No quiero hacer mas maldades. comnoba, yqueror chama quersia.
Mui triste estoi. yano tuabur chauya.
No esteis enojado contra mi. tuanacre braichuche aguepoc.
No me arrojeis ál infierno. Sebsia quintunche infiernoẏana.
Yo seré siempre bueno. sarucamno cruencaquesiazs.
Limpia mi alma. Iazs cocache - aguquatue.
del pecado que tiene. Ianoboi pecao.
Dame tu gracia. agunas tutoc amgraciaroer.
para ser siempre bueno. sarucan - cruencisambe.
y para ir ál Cielo ocaito sambe.
Amen Jesus.
Amen Jesus.
®
®
Ad_

Advertencia.

Que por no ser posible acomodarse ā nueʃtro metodo en lo literal

del Catecismo, se varian accidentalmente las preguntas, y resp.tas
quedando vna misma cosa en lo substancial; y ciñendose solo
á lo necesario, por no haver talentos en los Yndios bozales para

mas proligidad, y enseñanza, se pone en la forma dicha, p.r ser mas facil.

Actos de Fé.

Digo siempre que es verdad. Aguenesca asiars sarucama charo-
que hay tres personas en Dios. mamptecana: coser Persona nat-
Padre, Hijo, y Espiritu Santo. ba Antiantoía, Imor iatoror, Spiritu San-
Y que Dios ès uno solo. to: Atianto tuoc narorpte cana.
Digo que és verdad. Aguenesca asiars charomamptecana.
que Jesuchristo ēs Dios, y hombre. Jesuchristo Atiamtompte cana cuban-
Maria SS.ma su M.e lo parió. tombe. M.a SS.ma issa zsepombe.
sin obra de hombre. cubantombo era.
quedando siempre Virgen. Sarucamna Virgen bepo _ Aguane-
Digo que és verdad seca asiazs charomampte cana.
que Jesu Christo murió. Jesu-Christo ecambe.
para llevar ā todos āl cielo. tecbarzsaro sambe ocaiena.
Que resucitó luego. tarinsino tepnacar.
y el mismo se subió ál Cíelo. Oroguia nombe ocapoc.

19
Digo que és verdad. Aguanesca asiars charomampte cana.
que Jesu Christo ha de venir otra Jesu Christo mactaze oiato, pocom-
vez en acabandose el mundo, à bo- no conto infiernoia zain
tar á los malos àl infierno, y issambe; crecenenonto isaro
llevar àl Cielo ā los buenos. issambe ocaiena_
Digo que és verdad. Aguenesco asiarz charomamptecana
Que Jesuchristo estā en la Jesu Christo scanaba hostia con sa-
hostia consagrada que alza graia Patre zsanombina quocra
el Padre, quando dice Misa. Misa comsata.
Digo que es verdad todo lo que Aguenesca asiazs charomampte-
dice Dios, y todo lo que enseña cana, treba Atianto scanena-
La Santa Yglesia Catholica boor, trebar suan bambinaboor
Romana. Santa Yglesia catholica Romana.
Amen Jesus.


Copia de carta con que el Padre Prefecto, ó Presidente del Hospicio de Capuchinos

remitió los anteced.tes papeles á D. Fran.co de Larrumbide vecino de Maracaybo,
por cuya mano se solicitaron = Señor Don Francisco de Larrumbide -
Mui Señor mio = Remito ā Vmd. su encargo de los Ydiomas de los Yndios, y siento
mucho el que no vaya cumplidam.te; lo que no me ha sido posible conseguir
en estas Misiones nrās, lo vno por ser los Motilones mui nuevos en saber
las voces de nrō. Ydioma, y lo otro, porque los Yndios de Perijá, que son

de otros Ydiomas, todos son Jovenes, nacidos, y criados, ē instruidos

en Español, olvidados de la Lengua de sus Padres = Dios guarde ā Vmd.

felices y muchoʃ años. De este su Hospicio (de Maracaybo) Quien és

afectisimo apas.do serv.or y Devoto Capellan = Fr. Fran.co Xav.r de Alfaro Capuchino.

[1]
  1. Sello de la Real Biblioteca [RB].

Notas de pie de página

<references>