De Colección Mutis
Folio | Folio# | slc actual | slc fonologia | slc traduccion | slc nota |
---|---|---|---|---|---|
BNC/Manuscrito 230/fol 24r | BNC/Manuscrito 230/fol 24r | jotabe ~ jotaba tuxũdu xedobadu bajῖgodu jotabe joxo tuxũdu jῖxo xedobadu jῖxo bajῖgodu jῖxo jimotate jĩxo ¿? Jĩxo jiyute iyu jimote umoo yedede ĩdeche yaixute ito | hotabe ~ hotoba tuxũdu xedobadu bahĩgodu hotabe hoxo tuxũdu hῖxo xedobadu hῖxo bahῖgodu hῖxo himotate hĩxo ¿? hĩxo hiɟute iɟu himote umoo ɟedede ῖdece ɟaixute ito | uno (animado masculino singular) dos (animado plural) tres (animado plural) cuatro (animado plural) un hombre dos gente (hombres) tres gente (hombres) cuatro gente (hombres) cinco gente (hombres) diez gente (hombres) una cabeza una mano un dedo una casa | |
BNC/Manuscrito 230/fol 24v | BNC/Manuscrito 230/fol 24v | pidi pixu piyu ũbe efwe ~ efe oli ũpu kayubi ~ kayui chucha ῖgwe joxo obodi chãũ yakwi juna jujuba fwãpoo ~ jwãpoo jũbõõ ~ jũõõ jañu kupo salata katu aka toya gwerroli seba juaga aalina jañõdi malisi kube kube.fimo mejẽpu payala nenodi jĩda | pidi pixu ũbe [ũmbe] oli cuca hoxo obodi cãũ huna huhuba hũbõõ ~ hũõõ hañu kupo salata katu aka gʷerroli seba huaga aalina haɲõndi Saulao piɟu kaɟubi ~ kaɟui ɟakʷi ũpu [ũmpu] ĩgʷe [ĩŋgʷe] kube eɸʷe ~ eɸe kube.ɸimo ɸʷãpoo ~ hʷãpoo mehẽpu paɟala nenodi hĩda toːɟa | este (animado masculino singular) esta (animado femenino singular) este (inanimado contenedor) perro tigre babilla armadillo ratón cuerpo zancudo culebra cien pies comejen piojo pulga caiman cachama Bocon bagre temblador baletón lagartija grillo palometa sapuana iguana tortugilla tortuga bestia o caballo zorro payara Bocachico/coporo (actualmente) cachama 'actualmente' barbilla (actualmente) el varón hombre, persona guabina | |
BNC/Manuscrito 230/fol 25r | BNC/Manuscrito 230/fol 25r | gῖdichi teleke bibisi kwaῖxuga muma.sẽxẽ joxo bejo sipodi pixu ñaxu ñama ~ yama apicha ubi paka misi fwãpa dechoba japuga tuniga sῖjῖã eñuga gwĩpo ãbia inajõdi kalaana uma jujuba ikue metodi ~ metudi tooya | gĩdici teleke bibisi kʷaĩxuga muma.sẽxẽ hoxo beho sipodi pixu ɲaxu apica ubi paka misi decoba hapuga tuniga sĩhĩã ɲama ~ ɟama eɲuga gʷĩpo ãbia inahõdi ɸʷãmpa kalaːna uma huhuba ikue toːɟa metodi ~ metudi | Loro venado vaca tonina la luna las estrellas esta mujer, esta hembra cerdo picure gato raya pavón colibrí, quincha gente del cielo gallinazo, con cuello blanco murciélago gusano curbinata sardina cien pies payara pequeña manati sardina guabina guabina lombriz paletón aguijón | |
BNC/Manuscrito 230/fol 25v | BNC/Manuscrito 230/fol 25v | sĩjĩã akala uxu kalamacha eega aba pupuga nõgu ~ nũgu gweli yukudojo gwechu iyu pie pee paixu ito poto oxe piyu janoo pite ñoaite piñu nenichiñu piñu patuna piñu gwãcheche piñu ñokwidima piyu rãpo | sĩhĩã akala uxu kalamaca eega aba pupuga gʷeli nõgu ~ nũgu [nõngu] ~ [nũngu] gʷecu paixu ito poto oxe pite ɲoaite piɲu neniciɲu ¿? piɲu patuna piɲu gʷãcece piɲu ɲokʷidima ɟukudoho iɟu pie peʔe piɟu hanoo piɟu rãpo | Gallinazo Gallina salamanquesa cucaracha Mariposa cedro arbol totumo la cabeza sapo araña este monte curiara (especie de canoa) este casabe esta casa este río esta piña esta hacha esta macana estos plátanos esta palma (palma de cucurita) este día | |
BNC/Manuscrito 230/fol 26r | BNC/Manuscrito 230/fol 26r | pixu efwe pidi efwe ũbe ãda efwe ~ efe ~ ofe ~ exe pidi efwe | ãda [ãnda] eɸʷe ~ eɸe ~ oɸe ~ exe pixu eɸʷe pidi eɸʷe ũbe pidi eɸʷe | bestia y caballo esta bestia hembra ¿qué? bestia, caballo caballo o bestia | |
BNC/Manuscrito 230/fol 26v | BNC/Manuscrito 230/fol 26v | ||||
BNC/Manuscrito 230/fol 27r | BNC/Manuscrito 230/fol 27r | ||||
BNC/Manuscrito 230/fol 27v | BNC/Manuscrito 230/fol 27v | ||||
BNC/Manuscrito 230/fol 2r | BNC/Manuscrito 230/fol 2r | chĩsae ĩsae xĩsae tĩsae kwĩsaedo jĩsae chaja kwaja chanane kwanane chãxõxõ chaixu ito kwaixu ito chanoja kuanoja chĩã juna kwĩã juna ĩã juna | /cĩsae/ /ĩsae/ /xĩsae/ /tĩsae/ /kʷĩsaedo/ /hĩsae/ /caha/ /kʷaha/ /canane/ ~ /canene/ /kwanane/ ~ /kwanene/ /cãxõxõ/ /caixu ito/ /kʷaixu ito/ /canoha/ ~ /canohʷa/ /kʷanoja/ /cĩã huna/ /kʷĩã huna/ /ĩã huna/ | mi hermano menor hermano menor de él hermano menor de ella hermano menor de nosotros hermano menor de ustedes hermano menor de ellos (as) mi boca tu boca chanane tu lengua mi oreja mi labranza / mi conuco tu labranza / tu conuco labranza de él, conuco de él mi casa tu casa mi hombro tu hombro | mi lengua Según los datos actuales: /-ãxõxõ/ 'oreja' y /gwaixu –ãxõxõ/ 'oído'. /cume/ [chume] 'mi hermano (a)' (nombre genérico), 'mi hermano menor' es /cĩsae/ [chĩsae] podría ser el morfema libre de posesión /-ĩã/ para ‘conuco/labranza’, no hay seguridad en la anotación de este dato. Se registra tratando de establecer alguna cercanía con lo que dijo el autor |
BNC/Manuscrito 230/fol 2v | BNC/Manuscrito 230/fol 2v | chĩdeche chẽde gwiaĩde chĩdi nee kwĩdi nee choixu jĩsi ~ ĩsi jĩsidi ~ ĩsidi ũku ~ ĩku ãxu ãxudi ĩkudo ~ ũkudo jĩsidi jĩsi¿? ĩkudi ũku¿? ~ ĩku¿? chuo | /cĩdece/ ~ /cinece/ /cĩdi nee/ /kʷĩdi nee/ /cẽde gʷĩaide/ ~ / cẽde gʷĩɟaide/ /hĩsi/ /hĩsidi/ ~ /ĩsidi/ /ũku/ ~ /ĩku/ /ãxu/ /ãxudi/ /ĩkudo/ ~ /ũkudo/ /hĩsidi/ /hĩsi¿?/ /ĩkudi/ /ũku¿?/ ~ /ĩku¿?/ /coixu/ cuo | mi dedo mi cuchillo mi muchacho / mi hijo tu muchacho / tu hijo mi diente yo a mí tu, usted nosotros a nosotros ustedes ¿? mí a usted usted ¿? usted mi lenguaje (se diría hoy | en la actualidad para el término ‘primo’ se usan los siguientes vocablos: gʷãce = gwãche ‘primo mayor’; cisae = chisae ‘mi primo menor’; ciãde = chiãde ‘primo’ (nombre genérico) actualmente estómago es /teːce/ = teeche, /comaidi aha/ = chomaidi aja ‘boca de mi estómago’ que literalmente sería ‘boca de mi corazón’. Datos que no concuerdan en nada con los del manuscrito. Podría decirse /teːce aha/ = teeche aja ‘boca del estómago’ no hay seguridad en que se pueda hacer esta construcción con /teːce/ (se supone que es un apócope de ũkudo ~ ĩkudo) (supongo que es ũkuga ~ ĩkuga, el morfema /-ga/ no sería una marca de caso sino de modo virtual) |
BNC/Manuscrito 230/fol 3r | BNC/Manuscrito 230/fol 3r | Pedro aixu ito chĩxuxu joxo joxo-di joxo-gi jῖxo ñaxu ñatu mume.sẽxẽ ~ muna.sẽxẽ mume.sẽxẽ-na ~ muna.sẽxẽ-na | Pedro aixu ito c-ĩxuxu hoxo hoxo-di hoxo-gi hĩxo [hĩŋxo] ɲaxu ɲatu mume.sẽxẽ ~ muna.sẽxẽ mume.sẽxẽ-na ~ muna.sẽxẽ-na | casa de Pedro mi casa el hombre al o para el hombre con el hombre gente la mujer las mujeres el cielo con el cielo | Se puede decir de dos maneras:
El término ‘labranza’ no es usual en el español de los sálibas, ellos emplean los vocablos ‘conuco’ o ‘cultivo’. Según los datos actuales sería:
|
BNC/Manuscrito 230/fol 3v | BNC/Manuscrito 230/fol 3v | di joxocha ñaxu-cha gwĩdi jobe totesa ñõaite gwĩdi ñoaite baipodi baipu-xu baya bayete baipo-di joxo baipu-xu ñaxu baipañu jĩxo baipa-ɲu ñatu | -di hoxo-ca ɲaxu-ca qʷĩdi hobe totesa ɲõaite gʷĩdi ɲõaite [gʷĩndi ɲoaite] baipo-di baipu-xu baipo-di hoxo baipu-xu ɲaxu baipa-ɲu ɲatu baipa-ɲu hĩxo [baipa-ɲu hĩnxo] baɟa baɟete | dativo yo hombre o soy hombre yo mujer o soy mujer mucho (inanimado) muchos (animado) dos hachas muchas hachas bonito masculino singular bonita femenino singular bueno o bonito (cualquier inanimado) bueno inanimado corto y redondo persona (hombre) bonito mujer bonita gente bonita mujeres bonitas | Por lo general, la lengua sáliba recibe los morfemas de actante focalizado cuando hace referencia a oraciones de predicación esencial. El morfema de actante focalizado también cumple las funciones de verbo “ser” |
BNC/Manuscrito 230/fol 4r | BNC/Manuscrito 230/fol 4r | sudodi suduxu suda sudodi ũbe suduxu ñaxu sudu iyu sududu umutu sududu ñatu pidi pixu piña piño jodi joxu joide joiyu piñu | Sudodi Suduxu Suda sudodi ũbe Suduxu ɲaxu suduxu ɲaxu sududu umutu sududu ɲatu Pidi Pixu piɲa piɲo ho-di ho-xu hoi-de sudo iɟu hoi-ɟu piɲu | malo masculino singular mala femenino singular malo (cualquier inanimado) mal varón (hombre) mala mujer mala hembra mala cabeza malos varones malas mujeres este masculino singular (la i es no nasal) esta femenino singular inanimado plural o neutro otro masculino singular otra femenino singular otro (inanimado ancho y plano) otro (inanimado contenedor) | |
BNC/Manuscrito 230/fol 4v | BNC/Manuscrito 230/fol 4v | jotobe ~ jotoba jotobo jotobodu jotobe Dios ~ jotoba Dios joto-bo ¿? joxu jota ¿? jinote ñukwidima jinote ¿? jotobe bejo yaixute ito yoho jixu jĩtu jiñate jiyu kayo jichu inachu ~ yachu inachu jiyu gwechu ji-no dokwa-no ~ ji-no doko-no | hoto-be ~ hoto-ba hoto-bo hoto-bodu hoto-be Dios ~ hoto-ba Dios hoto-bo ¿? hoxu hota ¿? hinote ɲukʷidima hinote ¿? hoto-be beho hixu hῖtu hiɲate [hi-ɲa-te] hiɟu kajo hiɟu gʷecu ɟai-xu-te ito ɟojo hi-cu ina-cu ~ ɟa-cu ina-cu Hi-no dokʷa-no ~ hi-no doko-no | uno masculino singular una femenino singular unos (as) plural o neutro un solo Dios una sola señora (mamá) y solamente un día, una vez una vez un mes ó una luna una casa él ella ellos (as) uno (inanimado, aún no definida la Mc.Cn.) aquel sombrero aquella piedra aquella curiara (canoa) hiφu qecu aquella flecha | |
BNC/Manuscrito 230/fol 5r | BNC/Manuscrito 230/fol 5r | tía tía jĩxo tía ñatu tía pajĩ sõkwi ¿? sõkʷi duba ~ dua | Tía Tía hĩ-xo [tía hĩŋxo] Tía ɲa-tu Tía pahĩ sõkʷi [sõŋkʷi] ¿? sõkʷi duba ~ dua | todos todos los hombres todas las mujeres todos los peces breve más breve, o más aprisa mucho mas breve ó mucho mas aprisa¿? muy fuerte ¿? | |
BNC/Manuscrito 230/fol 5v | BNC/Manuscrito 230/fol 5v | ãda ãdija ãdija ũku? ãtuha jĩtu? ãda kelekwa ãda jiñu ~ ãda jiño jiñu jãcha jãcudi jãcidi ~ jãcudi -di jotabo jota jotana | ãda [ãnda] ãdiha ãdiha ũku ãtuja hῖtu ãda kelekʷa ãda hiɲu ~ ãda hiɲo hiɲu hãca [hãɲca] hãchudi hãchidi ~ hãchudi -di hota-bo hota hotana | ¿qué? ¿quién? ¿? ¿quién eres tú? ¿? ¿quiénes son aquellos? ¿qué haces? ¿qué es esto? eso nada ¿? no es nada o nadie no es nadie negativo una (femenino) unos (as) (plural o neutro) cada uno | |
BNC/Manuscrito 230/fol 6r | BNC/Manuscrito 230/fol 6r | -di jixu uagaga jixu ãxudi ãxu ¿? -da guda pakwa-da guda Guiana-da ¿? Guarao-da ¿? guta jĩtu guja karipina-da yene yene chĩga pameda jĩsi pameda gupe misa pameda amana ito amana chamana kwamana ch- sukwa umi gupe umi joána ito joána kaito ubena taixoxu guaipixu Maria bendita kĩxa tía ñatu adatene | -di hixu uagaga hixu ãxu-di ãxu ¿? -da guda Pakʷa-da guda Guiana-da ¿? Guarao-da ¿? guta hĩtu guha karipina-da pameda hĩsi pameda gupe misa pameda amana ito amana camana c- sukʷa umi gupe umi hoána ito hoána kaito ubena ɟene ɟene cĩga [jene cĩnga] taixoxu guaipixu Maria bendita kĩxa tía ɲatu adatene kʷamana | dativo ella para ella para nosotros acusativo adlatiné (alativo¿?) voy al Orinoco voy a Guyana vamos a los Guraunos aquellos van a los caribes cerca, junto a sientate junto a mí delante, antes camine antes de mí antes de misa atrás alrededor de la casa (ahora es atrás de la casa) alrededor de mí (ahora es detrás de mí) detrás de usted fuera del pueblo salga fuera dentro dentro de la casa nuestra señora la virgen María bendita entre todas las mujeres bajo el agua índice de y al final – I.P1S - |
|
BNC/Manuscrito 230/fol 6v | BNC/Manuscrito 230/fol 6v | muna yakwata muna nẽẽ seaga ikwaa omuségé chomusege komusege Taixodi Jesu xptõ cruz nekasobéá tomusege ekoe kumacha ekoee suda kelekwadi chamana jĩsi hata pãpadami sukwa ata ponadama pakwa ata -na ũkugi ãxu pade kwikwaga ñoaitena maihoa kelekwa Baba nana pade baye enea -na ~ -ne itona oxena ekʷe ~ ekoe | muna jakʷata muna nẽẽ seaga ikʷaa omuségé comusegé komusegé Taixodi Hesu xptõ cruz nekasobéá tomusege ekoe kumaca ekoee suda kelekʷadi camana hĩsi hata pãpadami sukʷa ata ponadama pakʷa ata -na ũku-gi ~ ĩku-gi [ũŋkugi] ãxu pade kʷikʷaga ɲoaitena maihoa kelekʷa -na ~ -ne ito-na oxena Baba nana pade baɟe enea ekwe ~ ekoe | sobre encima de la silla por causa de la comida llora el niño (muchacho) por mi causa¿? por causa tuya¿? Jesucristo murió en la cruz por nosotros o por nuestra causa después después del bautismo no hagas pecados alrededor de mí/ detrás de mí apártate de mí vuelvo del pueblo del orinoco instrumental contigo con nosotros irás Con el hacha haces labranza el padre y la madre están buenos o sanos en, con, contra (caso inesivo) en la casa en el río | jakota ~ jakwata
|
BNC/Manuscrito 230/fol 7r | BNC/Manuscrito 230/fol 7r | doxo doxo dekweja dokama otona otona ¿? ãda kelekʷa kelecha kelekwa ũku ~ ĩku | doxó dokama otona otona ¿? ãda kelekʷa [ãnda kelekwa] keleca kelekʷa ũku [ũŋku] ~ ĩku [ĩŋku] doxo dekʷeha | ¿? a escondidas esconderse está lejos (lejos) se hizo muy lejos ¿qué haces? hago ¿haces? usted hace tu, usted | |
BNC/Manuscrito 230/fol 7v | BNC/Manuscrito 230/fol 7v | ũku ~ ĩku yojo jixu ãxu ũkudo ~ ĩkudo jĩtu jĩsi ¿? ũku ~ ĩku ¿? yojo ¿? jixu ¿? ãxudi ãxu ¿? ũkudo ¿? ~ ĩkudo ¿? jĩtu ¿? kelecha kelechaga kelechada kelechagache -di kelechadi jĩxo jĩxodi jĩsi ~ ĩsi | ũku [ũŋku] ~ ĩku [ĩŋku] hixu ãxu [ãŋxu] ũkudo [ũŋkudo] ~ ĩkudo [ĩŋkudo] hĩtu [hĩntu] hĩsi ¿? ũku ~ ĩku ¿? hixu ¿? ãxu-di [ãxudi] ãxu ¿? ũkudo ¿? ~ ĩkudo ¿? hĩtu ¿? keleca kelecaga kelecada kelecagace -di kelecadi hĩxo [hĩŋxo] hĩxodi ɟoho ɟoho ¿? hĩsi ~ ĩsi [hĩnsi] | yo tu, usted él ella nosotros ustedes ellos (as) yo me escondo tu te escondes él se esconde ella se esconde a nosotros nosotros nos escodemos ustedes se esconden ellos (as) se esconden yo hago yo haré yo haga yo haría negativo hago no hago gente no gente |